De logica is zoek 20/02/2002

 

Het lijkt erop dat de in de PCB-affaire gearresteerde topambtenaar Gilbert Houins het slachtoffer werd van een banale afrekening. En van het feit dat de politiek haar werk niet deed.

De door iedereen bijna tot vervelens toe als integer beschreven landbouwinspecteur Etienne Cobbaert windt er geen doekjes om: 'Het is een schande dat Gilbert Houins is aangehouden. Hij is een gedreven man met enorme capaciteiten, die zijn wat speciale karakter natuurlijk ook niet zelf gekozen heeft. Ik vind het doodjammer dat hij het slachtoffer werd van een heksenjacht. Dit verdient hij niet, zelfs als hij een fout zou hebben gemaakt. De besmetting bij Hanekop was zo miniem dat het enthousiasme om verder te zoeken sowieso klein was. En wie maakt er nooit eens een fout?'

Cobbaert kan het weten, want toen bleek dat hij op een slecht moment en onder grote druk 26 mogelijk met PCB's besmette stalen bij het Roeselaarse veevoederbedrijf Hanekop had vergeten, werd hij pardoes geschorst door federaal minister van Volksgezondheid Magda Aelvoet (Agalev). Zij kwam woorden te kort om Cobbaerts kwaliteiten te prijzen toen ze begin vorige week zijn schorsing weer ophief.

Dat deed ze bij de bekendmaking van de conclusies van een externe audit die het bureau Andersen uitvoerde naar wat er in januari met de stalen van Hanekop is gebeurd. Houins, adviseur-generaal op de Dienst Grondstoffen en Verwerkte Producten van het ministerie van Landbouw, bleef in Aelvoets interpretatie van de auditresultaten buiten schot, hoewel hij in de media zwaar was aangevallen. Geen sanctie dus, en de politieke druk viel snel van Aelvoet af.

Eensluidende indiscreties duiden er echter op dat haar kabinet alsnog onder vuur zou kunnen komen. Alvast in een kladversie van de Andersen-audit stond te lezen dat adjunct-kabinetschef Renaud Klee, bevoegd voor consumentenzaken en voedselveiligheid, aanwezig was op de fameuze vergadering van 30 januari waarop Houins Cobbaert zou hebben verboden verder naar besmette stalen te zoeken. In de wat cryptische stijl van het rapport werd zelfs gesuggereerd dat hij Houins steunde. Met andere woorden: de vertegenwoordiger van het kabinet van Volksgezondheid ging ermee akkoord dat, gezien de geringe risico's voor de volksgezondheid, de veevoedersector niet nodeloos zwaar moest worden geviseerd.

Sommigen zien daarin de hoofdreden voor het feit dat Aelvoet het volledige auditrapport niet wil vrijgeven, hoewel ze dat zelf ontkent.

Het parket in Kortrijk zal ondertussen wel weten hoe deze vork in de steel zit, want het nam het rapport in beslag. Een dag na Aelvoets bekendmaking van de auditresultaten liet het een reeks huiszoekingen uitvoeren op diverse diensten die met de voedselveiligheid te maken hebben. Houins en zijn adjunct, ingenieur-directeur Albert Vandersanden, werden meegenomen voor ondervraging, waarop Houins gearresteerd werd. Beide ambtenaren werden prompt voor de duur van het onderzoek van hun opdracht ontheven.

Haast iedereen ging ervan uit dat een verbolgen Cobbaert de hand had in deze spectaculaire actie. Als inspecteur heeft hij dezelfde bevoegdheid als een officier van de gerechtelijke politie en dus kent hij de mensen van het Kortrijkse parket goed. Het parket begon zijn opzoekingswerk trouwens de dag dat Aelvoet Cobbaert schorste. Onder meer in vakbondskringen blijft men volhouden dat Cobbaert Houins aan de galg praatte.

Maar niets is minder waar. 'Ik heb er veel moeite mee dat enkele mensen van de huidige situatie misbruik maken om een rekening te vereffenen', stelt Cobbaert. 'Maar het moest er eens van komen. Iets wat initieel geen crisis was, want de volksgezondheid was nooit in gevaar, is het nu wel geworden. Door de vertragingen bij de uitbouw van het federaal voedselagentschap liepen vele mensen op de toppen van hun tenen. Er werd zowel op het hoofdbestuur van Houins als in de buitendiensten veel werk verzet, maar vooral in de buitendiensten haakten mensen vanwege de werklast systematisch af. Daarenboven werd de afstand tussen regelgevers en uitvoerders steeds groter. Wat een almaar groeiend spanningsveld creëerde.'

De audit van Andersen bevestigde grotendeels wat waarnemers al lang wisten: dat het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) in feite zelfs niet rudimentair in de steigers stond, ondanks het feit dat het een van de topprioriteiten was van de paars-groene regering van premier Guy Verhofstadt (VLD). Die zag haar levenslicht in de naweeën van de dioxinecrisis.

In een voorlopige versie van de audit stonden enkele paragrafen waaruit bleek wie er aan de basis ligt van de problemen waarmee Houins, een man met een autoritair karakter die tevens kandidaat is om een van de vier managers van het FAVV te worden, momenteel worstelt. De sterkste verklaringen tegen hem werden afgelegd door een persoon die alleen met zijn initialen werd aangeduid: K.H. Maar uit wat er werd gezegd, kon worden afgeleid dat het ging om Karel Haustraete, tot 1 juni 2001 technisch directeur van het Rijksontledingslaboratorium in Tervuren dat onder de bevoegdheid van Houins valt.

Houins degradeerde de man, onder meer omdat hij niet functioneerde, vertrouwelijke informatie foutief naar de media doorspeelde en systematisch ageerde om CONSUM te ondermijnen: het contaminant surveillance system dat na de dioxinecrisis onder impuls van Houins werd opgezet om snel en efficiënt PCB's en dioxines in de voedselketen op te sporen. Het zijn precies aantijgingen rond manipulaties met de informatie in CONSUM die de kern vormen van het gerechtelijk onderzoek tegen Houins.

Belangrijk is dat Haustraete gecoöpteerd is door de Christelijke Centrale van de Openbare Diensten (CCOD), die zich sterk op het dossier-Houins profileert en eerder al de schorsing van vier topambtenaren, onder wie Houins en Vandersanden, eiste.

Wat de Kortrijkse procureur des Konings Louis Deneckere bezielde om vlak na Houins' arrestatie met zware beschuldigingen uit te pakken, zoals de optie van corruptie, mag Joost weten. Mogelijk liet hij zich zoals het grootste deel van de Vlaamse bevolking meeslepen door de vrees dat Vlaams vlees ongezond is. En veel mensen maken graag eens een sterk nummer op de televisie.

Opvallend is dat, net als met de geschorste Cobbaert gebeurde, nogal wat mensen openlijk de verdediging van Houins op zich namen, niet het minst VLD-kopstuk Jaak Gabriëls, tot voor kort minister van Landbouw en dus Houins' baas. Gabriëls staat nochtans niet bekend als de dapperste aller Galliërs.

Het parket beschikt naar verluidt over getuigenissen waarin Houins ervan beschuldigd wordt dat hij gegevens afkomstig van de buitendiensten of de laboratoria wijzigt, dat hij bepaalde informatie niet naar het kabinet doorstuurt, en dat hij de buitendiensten zo manipuleert dat landbouwbedrijven maximaal gespaard worden. Het onderzoekt nu diverse informaticabestanden om bewijzen voor de aantijgingen te vinden, en gaat na of het CONSUM-programma voldoende tegen potentiële interferentie beschermd is.

Het gaat daarbij niet langer alleen, of zelfs in de eerste plaats, om de recente lichte PCB-besmetting bij Hanekop, maar ook om situaties uit het verleden. Zo werd in de zomer 2000 bij het Wielsbeekse bedrijf Braet een pesticide aangetroffen in een veevoederstaal, waarschijnlijk omdat lijnzaad dat niet als zaaigoed verkocht was geraakt in het voer terechtkwam. Van het middel in kwestie (prochloraz) stelt zelfs de nochtans zeer voorzichtige Antwerpse toxicoloog Paul Schepens dat het potentiële risico voor de volksgezondheid uiterst klein is.

Maar er dook een brief op die minister Gabriëls op 21 februari 2001 naar zijn collega Aelvoet stuurde met de boodschap dat negentien onderzochte stalen van lijnzaad allemaal negatieve resultaten hadden opgeleverd. Geen woord dus over het positieve staal bij Braet. Voor sommigen lag het besluit voor de hand: Houins misleidde Gabriëls.

'Er moet toch op gewezen worden dat het positieve resultaat bij Braet behaald werd door een laboratorium dat niet gespecialiseerd is in het zoeken naar residuen in veevoer', stelt advocaat Joeri Vastersavendts die Houins verdedigt. 'En dat een tegenexpertise in het gereputeerde rijkslaboratorium van Gembloux negatief was. Het parket vroeg toen zelf een nieuwe tegenexpertise die een heel lichte contaminatie zou hebben aangetoond. Maar het is niet bewezen dat mijn cliënt daarvan op de hoogte was toen hij zijn analyse voor minister Gabriëls maakte.'

Ook inzake Hanekop maakt Vastersavendts zich sterk dat zijn cliënt geen strafrechtelijke feiten ten laste kunnen worden gelegd: 'Mijnheer Houins heeft zijn diensten niet verboden om tot op het bot te gaan. Hij heeft wel de beleidsoptie genomen om de aandacht niet toe te spitsen op de besmetting van veevoeders, omdat kippen - want daar ging het in eerste instantie om - snel in de handel komen en er terzake niet veel meer kon worden gedaan. Het leek hem wel prioritair om de bron van de besmetting in de basisproducten op te sporen, in een poging te vermijden dat die later nog andere loten zou contamineren. Verder wijst het onderzoek uit dat hij geen stappen ondernam om de risicoperiode voor onderzoek te beperken, en dat hij geen stalen liet achterhouden.'

Vastersavendtsbenadrukt ook dat Houins de geestelijke vader is van CONSUM: 'Hij zal zijn eigen levenswerk toch niet saboteren. In een vijftal gevallen heeft CONSUM zijn nut al bewezen door besmet voeder uit de voedselketen te houden. Het is onbegrijpelijk dat zo iemand nu zo zwaar beschadigd wordt. Temeer omdat hij zich net nog in een kort geding moest verdedigen tegen een conglomeraat van meer dan tweehonderd bedrijven uit de veevoedersector die niet akkoord gaan met de stappen die hij ondernam om hen mee te laten betalen voor de uitwerking van betere controlemechanismen. Dat is dezelfde man die er nu van wordt beschuldigd de bedrijven een hand boven het hoofd te houden. Waar is de logica?'

Het verbaasde niet dat Marc Dedobbeleer van de CCOD het logisch vindt dat Houins aangehouden is. 'Maar het was niet onze bedoeling Houins of Vandersanden als individu te treffen', krabbelt hij nu terug. 'We hebben willen aanklagen dat er op de werkvloer problemen rijzen met topambtenaren die niet meer van deze tijd zijn, die bijvoorbeeld eisen dat processen-verbaal opgesteld door inspecteurs eerst via hun bureau passeren voor er gevolg aan gegeven wordt - elders blijven inspecteurs er zelf bevoegd voor. Dat zorgt voor nodeloze vertraging. Het hoofdbestuur communiceert ook slecht, niet alleen met de buitendiensten en de laboratoria, maar blijkbaar ook met het kabinet.'

Een aantal mensen stelt zich ernstige vragen bij de rol die de CCOD in deze zaak speelt, niet het minst voormalig regeringscommissaris Freddy Willockx (SP.A) die vriend en vijand verbaasde door zijn succesvolle demarches om het dioxinedossier vooral op Europees niveau te ontmijnen: 'Het meest walgelijke dat ik in deze crisis tot dusver zag, waren het ramptoerisme van de CD&V-top naar het getroffen bedrijf en de hypocrisie van de CCOD. Daar zijn geen woorden voor. Als er historische verantwoordelijken zijn voor de vermenging tussen landbouw- en consumentenbelangen liggen die wel daar.'

Willockx wijst erop dat in eerste instantie de zwakke communicatie voor problemen zorgde: 'Ik ben persoonlijk ontgoocheld omdat de scenario's die ik daarvoor klaarmaakte na de dioxinecrisis nooit zijn uitgebouwd. Zodra de aandacht van de publieke opinie was weggeëbd, bleek het ineens ook gedaan met de initiatieven. In dezelfde sfeer situeer ik de vaststelling dat het voedselagentschap nog altijd niet functioneel is. Dat is de collectieve verantwoordelijkheid van de huidige federale regering. Ze kan niet ontsnappen aan op zijn minst zware zelfkritiek.'

Sommige waarnemers gaan zo ver te stellen dat Houins vorige week 'gepakt' werd voor het feit dat het kabinet van Volksgezondheid, bevoegd voor het FAVV, geen sluitende scenario's klaar had voor wat er in alarmsituaties moest gebeuren. Er was geen kader waarbinnen Houins kon opereren. En hij komt nu eenmaal uit een milieu waarin meer met landbouwbelangen rekening gehouden werd dan in het toekomstige agentschap het geval zal zijn: daar moet de volksgezondheid primeren.

Werk aan de winkel dus voor Aelvoet, die de wacht krijgt aangezegd van de voorlopig nog steeds strijdvaardiger wordende CCOD. 'Tegen 15 maart moeten een nieuwe gedelegeerd bestuurder en vier managers voor het FAVV benoemd zijn, en moet een duidelijke personeelsorganisatie zijn uitgetekend, of wij leggen de boel plat', stelt Dedobbeleer. 'Anders zou de vraag zich kunnen opdringen of de politiek het agentschap eigenlijk nog wel wil, gezien de subtiliteit van de belangen die op het spel staan.'

Dat niet iedereen ondertussen bij de pakken blijft zitten, bewijst inspecteur Cobbaert met wie het verhaal begon. Hij maakt zich sterk dat hij in staat is de bron van de PCB-besmetting bij Hanekop op te sporen: 'Ik zou graag de chromatogrammen van de PCB's uit alle lichte besmettingen van de voorbije jaren bekijken, want daaruit kun je een vingerafdruk van PCB's puren. Met die techniek hebben we bijvoorbeeld de lange weg van de besmetting uit de dioxinecrisis, van het containerpark tot het veevoeder, uitgetekend. PCB's kunnen helaas overal in ons milieu opduiken. En als we de bron niet traceren, kan die in de toekomst voor nog meer problemen zorgen.'

© 2002 Roularta Media Group

 

Bron: DRAULENS, D., ‘De logica is zoek’, Knack, 20 februari 2002.

Van Wouwe,Eva